Abdurraşid Dostum Kimdir?

Afganistan'daki Özbeklerin lideri olarak bilinen Abdurraşid Dostum 1953 yılında Şibirgan şehrinde doğmuştur. 26 yaşında Sovyetlerin açtığı doğalgaz fabrikasında çalışan Raşid Dostum kısa sürede fabrikadaki işçi sendikasının başkanı olmuştur. O dönemde Afganistan’da Sovyet yanlısı bir rejim vardı ve muhalifler bu yönetime karşı savaşıyordu. Bu savaşta kendilerine mücahit denilen gruplar ülkenin kuzeyindeki Özbek, Türkmen ve Taciklere karşı tavır alınca, Dostum Afganistan’ın kuzeyinden topladığı milislerle, kuzeyde mücahitlerle çatıştı. Dostum Sovyetlerin Afganistan’dan çekilmesinden sonra Sovyet destekli hükümetin başında bulunan Muhammed Necibullah hükümetiyle iş birliğini sürdürmüştür. Mezar-ı Şerif başta olmak üzere kuzeydeki 7 eyaletin yönetimini ele almıştır. O dönem içerisinde Afganistan Ulusal İslam Harekâtı "Cünbüş-i İslami Afganistan" adında siyasi bir parti kurmuştur.

1992 yılında Raşid Dostum, Muhammed Necibullah’tan desteğini çekip muhalif komutanlardan Ahmet Şah Mesut ile ittifak kurup Muhammed Necibullah’tan başkenti almıştır. Kuvvetlerini tekrar kuzeye çeken Raşid Dostum Mezar-ı Şerifteki devlet otoritesini güçlendirmiştir. O dönem Mezar-ı Şerif eğitim, ticaret ve ziraat gibi alanlarda ilerleme kaydetmiştir. Dostum kendi para birimini çıkarmıştır. Kuzeyde rahat bir yaşam olunca hem o bölgede yaşayan insanlar tarafından hem de diğer bölgelerde yaşayıp baskıdan kaçmak için kuzeye gelen insanlar tarafından sevilmiştir. Türkiye ile ilişkileri de geliştiren Dostum dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal ile de iletişim halinde kalmıştır. Hatta Turgut Özal kullandığı makam arabasını Raşid Dostum’a hediye etmiştir.

Taliban’ın yükselmesi ve başkent Kabil’i ele geçirmesiyle Dostum Kuzey İttifakı ile toplanıp Talibana karşı ordu kurmuştur. 1996 sonuna doğru Raşid Dostum, Ahmet Şah Mesut ve Karim Khalili ile talibana karşı yaklaşık 50 bin kişilik bir ordu toplamıştır. Kuzey ittifakı içerisinde iç çatışmalar başlayınca Dostum gücünü Abdulmalik Pahlawan’a teslim etmiştir. Malik ise Dostum’a ihanet ederek Taliban ile gizli anlaşmalar yapmıştır. Malik Taliban’ın Mezarı Şerife girmesine izin verince Taliban

Mezar-ı Şerif başta olmak üzere kuzeydeki çoğu bölgeyi ele geçirmiştir. Mezarı Şerif ele geçirilince Dostum Türkiye’ye kaçmıştır.

Malik, Taliban’ın verdiği sözlerde samimi olmadığını görünce tekrar Kuzey İttifakına katılıp Mezar-ı Şerifi Taliban’dan geri almıştır. Dostum Mezar-ı Şerif’in geri alındığını görünce Afganistan’a geri dönüp görevini geri almıştır. Bu durum 1998’de Taliban’ın Afganistan’ın Kuzeyini ele geçirmesine kadar devam etmiştir. Taliban Mezar-ı Şerifi ele geçirince Dostum kaçarak Ankara’ya gelmiştir.

2001’de ABD ve Koalisyon güçleri Afganistan’a girince Dostum Afganistan’a geri dönmüştür. ABD ile işbirliği yapıp Ata Muhammed Nur ve ABD ile Taliban güçleriyle savaşarak Mezar-ı Şerif’i geri almıştır. Taliban’a ait güçler Kuzeyden çıkarılınca Dostum’a ait güçler Ata’ya ait güçlerle sık sık çatışmıştır. Ata’nın adamları Dostum’un yakın adamlarını kaçırıp öldürdükten sonra Ata ve Dostum kavgası büyümüştür. Karzai Yönetimi ve Birleşmiş Milletlerin arabuluculuğu ile aralarındaki çatışma azalmıştır. Hatta o dönemden sonra yeni bir siyasi partide ittifak haline gelmişlerdir. Dostum Karzai yönetiminin ilk döneminde Savunma Bakanı Yardımcısı olarak görev almıştır. Dostum siyasi bir rakibinin kaçırdığı ve işkence ettiği ortaya çıkınca açığa alınmış ve Türkiye’ye kaçıp siyasi sığınma talebinde bulunmuştur.

2009’da seçim dönemi yaklaşınca Karzai hükümetini desteklemek için Afganistan’a geri dönmesi istenince geri dönmüştür. 2014 seçimlerinde Eşref Gani hükümetinde 1. Başkan Yardımcısı olarak seçilmiştir.2020 yılına kadar bu görevini sürdürmüştür. 2020 seçimlerinde Abdullah Abdullah’a siyasi destek vermiştir ve bunun karşılığında Mareşal rütbesini almıştır. 11 Ağustos 2021’de ABD’nin ve NATO güçlerinin çekilmesiyle başlayan Taliban’ın ülke çapındaki saldırıları sırasında Ata Nur Muhammed ile beraber Mezar-ı Şerif’i savunacaklarını, kanlarının son damlasına kadar savaşacaklarını söylemiş olsalar da 3 gün sonra Hayratan üzerinden Özbekistan’a kaçmışlardır. Şu an da ise Ankara’da

yaşadığı bilinmektedir. Uzaktan Dostum’un hayatına baktığımızda ilk baş Sovyetler zamanında Sovyetlerin yanında yer almış, yine o dönem Türkiye ile ilişkilerini geliştirmiş, sovyetler sonrası iç savaş sırasında sürekli taraf değiştirmiş, ABD’nin Afganistan’a müdahelesi sırasında ABD tarafında yer almıştır.

2001 yılında yaklaşık 2000 Taliban askerini vahşice öldürdüğü ve sivilleri öldürdüğü gibi iddialar ortaya atılmıştır. 2001-2021 yılları arasında sürekli müttefik değiştirmiştir. Yakındaki adamları tarafından ihanete uğramış veya ihanet etmiştir. Dengesiz ve çıkarcı bir adamdır. 3 oğlu ve 1 kızı olduğu bilinmektedir. Oğullarının hepsi Türkiye’de okumuştur. Hatta bir oğlunun ismi Mustafa Kemal’dir. Mustafa Kemal Dostum şu an Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde Uluslararası İlişkiler okumaktadır. Yar Muhammet Dostum ise TSK Kara Harp Okulu mezunudur. Mezun olduktan sonra Afganistan’a dönmüştür. ABD ve NATO birliklerinin Afganistan’dan çekilmesinden sonra başlayan Taliban işgalinin saldırılarına karşı savunmak için babasının memleketi olan Şibirgan’a gidip askerlere komutanlık yapmıştır. Batur Dostum ise Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler mezunudur. Belis Çolak adlı türk vatandaşıyla evlidir.