Afganistan'daki Türk Soylular ve Güney Türkistan

Kuzey Afganistan, Afgan Türkistanı veya Güney Türkistan olarak da bilinir, Afganistan’ın kuzeyinde,  Türkmenistan , Özbekistan ve Tacikistan sınırında bulunan bir bölgedir. Afganistan Türkleri çoğunlukla Güney Türkistan’da (Kuzey Afganistan) yaşarlar. Ülkede nüfus sayımı olmadığı için net sayılara ulaşmak zordur fakat bu bölgede yaşayan Türklerin nüfuslarının yaklaşık 10 milyon üzerinde olduğu düşünülmektedir. Afganistan’ın Kuzeyinde yaşayan Türk boyları bir arada yaşadığı için kültürlerini, örf ve adetlerini korumayı başarmışlardır ancak bu bölgenin dışında yaşayan Türk boyları Afganistan’ın farklı bölgelerinde yaşadıkları için dil ve kültür olarak büyük çoğunlukla asimile olmuşlardır. Kalaçlar, Afşarlar, Aymaklar ve Kızılbaşlar büyük bir kısmı asimle olan Türk boylarıdır.

Afganistan’ın en kalabalık Türk grubu Özbekler ve ardından Türkmenlerdir. Afganistan Türklerinden Özbekler Özbekçe, Türkmenler Türkmence, Kazaklar ve Kırgızlar ise kendi lehçeleri ile konuşuyorlardır. Özbekler ve Türkmenler her ne kadar kendi aralarında kendi dillerini konuşsalar da günlük hayatta yaşadığı bölgelere göre çoğunlukla Darice veya Peştunca konuşabilmektedirler. Afgan Emir Abdurrahman Han’ın merkezileşme politikası ve Afganistan’ın Peştunlaştırılması amacı ile yapılan faaliyetler Kuzey Afganistan’da (Afganistan Türkistanı) Peştun nüfusunu arttırmış ve oradaki etnik grupları siyasi sistemden tasfiye etmiştir. Bu durum 1990’lara kadar devam etmiştir. Peştunculuk Afgan ulusal kimliğini üstün olarak görmekte ve bu durum eğitim sisteminde de açıkça görülmüştür. Diğer etnik grupların ülkenin tarihine ve kültürüne yapmış oldukları katkılar bir katkı olarak görülmemiş ve bu tarz çalışmalar yasaklanmıştır. Kendi dilleriyle eğitim alamayan Özbek ve Türkmenler siyasetten de mahrum bırakılarak sadece hayvancılık, ticaret ve tarım yapmak zorunda kalmışlardır.

1992 yılında Afganistan İslam Devleti’nin kurulmasıyla Özbekler siyaset sahnesine girebilmişlerdir. 1889’da Sovyetlerin Afganistan’dan çekilmesiyle başlayan, o dönem iktidarda bulunan Muhammed Necibullah, Özbek General Raşit Dostum’la iş birliği yapıp Mezar-ı Şerif başta olmak üzere Afganistan’ın Kuzeyindeki 7 eyaletin yönetimini ele almıştır. Afganistan Türkleri Kuzey Afganistan’da şu şehirlere hâkim olmuşlardır: Maymana, Şibirgan, Seripul, Mezar-ı Şerif, Aybek, Kunduz, Tahar, Bağlan ve Semangan. Bu alınan şehirler ile neredeyse özerk bir devlet konumuna ulaşan Afganistan Türkleri bu sayede kendi kültür, dil ve edebiyatlarına sahip çıkmışlardır. Hatta o dönemde o bölgeye özel kendi paralarını bile basmışlardır. Bu durum 1997’ye kadar yani Taliban’ın Afganistan Türkistan’ına hâkim olması ile son bulmuştur.